Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy, a od 1 lipca 2007 r. – również przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej.
Szczegółowy zakres działań prowadzonych przez Inspekcję pracy, jak również zakres kontroli określa art. 10 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. nr 89, poz. 589 ze zm. ).
Kontrola Inspekcji pracy obejmować może w zagadnienia dotyczące nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, wypłacania wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy, przestrzegania przepisów o uprawnieniach związanych z rodzicielstwem i ochronie pracy młodocianych, zatrudniania niepełnosprawnych, badań lekarskich pracowników i szkoleń w zakresie bhp oraz warunków pracy. Kontroli podlega również kwestia legalności zatrudnienia a w szczególności realizację obowiązku bezrobotnych informowania urzędów pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności, płacenia przez pracodawców składek na Fundusz Pracy, rejestracji agencji zatrudnienia oraz prowadzenie ich zgodnie z określonymi przepisami warunkami, związanych z zatrudnieniem cudzoziemców, a także – prowadzenie działalności przez podmioty kierujące osoby do odbycia praktyk lub stażu zawodowego, praktyk absolwenckich, czy innych form zdobycia umiejętności praktycznych poza stosunkiem pracy.
Nie obejdzie się również bez analizy przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Kontrola w tym zakresie obejmować będzie przede wszystkim kwestie związane z: analizowaniem przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrolą stosowania środków zapobiegających wypadkom i chorobom oraz udziałem w badaniu okoliczności wypadków przy pracy, przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w procesie pracy, kontrolą wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod kątem spełnienia wymogów dotyczących bhp. I in.