Definicja wypadku przy pracy uregulowana została w art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zgodnie z nią za wypadek przy pracy uznaje się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Aby dane zdarzenie można zakwalifikować jako wypadek przy pracy, niezbędne jest kumulatywne spełnienie wszystkich czterech elementów określonych w definicji. Ponadto, wskazana ustawa wprowadza rozróżnienie wypadków przy pracy na:
- wypadek śmiertelny,
- ciężki wypadek,
- zbiorowy wypadek przy pracy.
Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy
Za wypadek zrównany w skutkach w zakresie uprawnień do świadczeń przysługujących z tytułu wystąpienia wypadku przy pracy traktuje się również wypadek, któremu uległ pracownik w czasie podróży służbowej (za wyjątkiem kiedy został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z powierzonymi zadaniami). Powyższa zasada dotyczy również wypadków, które wydarzą się podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, a także przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Postępowanie w razie wypadku przy pracy
Sposób i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, sposób ich dokumentowania, a także zakres informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków oraz skład zespołu powypadkowego szczegółowo określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
Zawiadomienie przełożonego o zaistniałym wypadku
Pierwszą formalną czynnością, jaka powinna być podjęta przez pracownika, który uległ wypadkowi, jest zawiadomienie o zaistniałym zdarzeniu przełożonego. Jeżeli stan zdrowia pracownika nie pozwala mu na to, zawiadomienia tego dokonać powinny inne osoby, które zauważyły zdarzenie. Pracodawca powinien udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy, a także podjąć czynności, które zmniejszą lub wyeliminują zagrożenie, czyli np. wyłączenie urządzeń czy odcięcie od źródła prądu. Obowiązkiem pracodawcy jest także zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego przyczyn i okoliczności. Przede wszystkim niedopuszczalna jest zmiana usytuowania urządzeń, maszyn, które były przyczyną wypadku, z uwagi na późniejszą możliwość ustalenia okoliczności i rekonstrukcji przebiegu zdarzenia.
Zawiadomienie PIP
Do obowiązków pracodawcy należy także zawiadomienie właściwego terytorialnie ze względu na miejsce zdarzenia inspektora pracy PIP i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione wyżej skutki, jeżeli był on powiązany z pracą i może być uznany za wypadek przy pracy. Inspektora pracy można powiadomić o wypadku drogą telefoniczną, gdyż w każdym okręgowym inspektoracie prowadzone są całodobowe dyżury pod telefonem. Zaniechanie dopełnienia tego obowiązku jest wykroczeniem, które zagrożone jest karą grzywny od 1 000 do 30 000 zł. Ponadto, pracodawca powinien również powołać zespół powypadkowy w celu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku. Natomiast po potwierdzeniu, że zdarzenie miało charakter wypadku przy pracy lub wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy, pracodawca ma obowiązek przygotować na podstawie zatwierdzonego protokołu powypadkowego statystyczną kartę wypadku przy pracy i przesłać ją do Głównego Urzędu Statystycznego.
W sytuacji kiedy do wypadku dojdzie na obszarze działania pracodawcy, ale poszkodowanym nie będzie jego pracownik, pracodawca obowiązany jest zgłosić ten fakt właściwemu pracodawcy osoby poszkodowanej.
Rejestr wypadków
Ustawowym obowiązkiem pracodawcy jest również prowadzenie rejestru wypadków na podstawie zatwierdzonych protokołów powypadkowych. W związku z tym, nawet gdy dane zdarzenie nie zostało uznane za wypadek przy pracy, a sporządzono i zatwierdzono w stosunku do niego protokół powypadkowy, należy wpisać je do takiego rejestru. Do rejestru wprowadza się informacje dotyczące wypadku, ze wskazaniem:
- kto, kiedy i gdzie uległ wypadkowi,
- czy zdarzenie uznane zostało za wypadek przy pracy,
- datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
- opis okoliczności zdarzenia,
- datę przekazania wniosku do ZUS o wypłatę świadczeń z tytułu wypadku przy pracy,
- liczbę dni niezdolności do pracy,
- inne dane, których wprowadzenie do rejestru jest celowe.
Pełna dokumentacja dotycząca wypadków powinna być przechowywana u pracodawcy przez okres 10 lat.
Podsumowanie
Wypadek przy pracy to zdarzenie wysoce niepożądane zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców. Aby uniknąć takich zdarzeń zarówno pracodawca powinien zapewnić warunki gwarantujące bezpieczeństwo w związku z wykonywaną przez pracownika pracą, ale także pracownik powinien swoje zadania wykonywać zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. W przypadku jednak zaistnienia takiego zdarzenia, na pracodawcy ciąży szereg obowiązków formalnych w celu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku, a także obowiązek podjęcia działań, aby przeciwdziałać podobnym zdarzeniom w przyszłości.