Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej. k.p. lub kodeks pracy) wskazuje dwa sposoby ustania stosunku pracy: rozwiązanie umowy o pracę (za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia) oraz wygaśnięcie umowy o pracę.
Sytuacje, w których mamy do czynienia z wygaśnięciem stosunku pracy są wyczerpująco określone w przepisach prawa. Nie mogą być ani modyfikowane przez strony umowy ani nie mają charakteru rozszerzającego. Strony umowy nie mogą także w drodze umowy „wyłączyć” możliwości wygaśnięcia stosunku pracy, w sytuacji zaistnienia zdarzeń wskazanych w przepisach prawa. Okoliczności, które powodują wygaśnięcie umowy o pracę są bowiem niezależne od woli stron gdyż następują z mocy prawa.
Wygaśnięcie umowy o pracę następuje z chwilą zaistnienia zdarzenia, które wskazane jest w kodeksie pracy albo w przepisach szczególnych (m.in. niezgłoszenie się pracownika w terminie 30 dni do pracy po odbyciu czynnej służby wojskowej lub inne sytuacje określone w pragmatykach służbowych)
Kodeks pracy wskazuje natomiast na 4 zdarzenia, które mogą powodować wygaśnięcie stosunku pracy, tj.:
- śmierć pracownika (art. 61¹ k.p.)
- śmierć pracodawcy (art. 61² k.p.)
- 3 miesięczna nieobecność pracownika z powodu tymczasowego aresztowania (art. 66 k.p.)
- niedotrzymanie przez pracownika 7 – dniowego terminu na zgłoszenie powrotu do pracy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z wyboru u innego pracodawcy (art. 74 k.p.)
Nie powinno budzić wątpliwości, iż z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa. W związku z osobistym charakterem stosunku pracy, nie ma bowiem możliwości jego kontynuowania po śmierci pracownika. Datą wygaśnięcia stosunku pracy, jest wówczas data zgonu.
Nadto, zgodnie z art. 631 § 2 k.p. prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku. Na podstawie powyższego, uprawnienia przysługujące zmarłemu pracownikowi w stosunku do pracodawcy, np. w kwestii wypłaty zaległego wynagrodzenia przechodzą na członków rodziny. Dopiero w razie braku takich osób – uprawnienia te wchodzą w skład spadku.
Wygaśnięcie stosunku pracy w tym trybie rodzi na pracodawcy obowiązek sporządzenia świadectwa pracy w terminie 7 dni. Pracodawca ma obowiązek włączenia ich do akt osobowych zmarłego pracownika. Z wnioskiem o wydanie świadectwa pracy może wystąpić członek rodziny zmarłego pracownika.
Umowa o pracę wygasa również w sytuacji śmierci pracodawcy, chyba że mamy do czynienia z przejęciem pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p. W razie zatem przejścia zakładu pracy w tym trybie nowy pracodawca staje się z mocy prawa stroną dotychczasowych stosunków pracy. Należy jednak zważyć, iż w sytuacji gdy pracodawcą jest spółka, a zmarła osoba fizyczna będąca np. prezesem tejże spółki umowa nie wygasa albowiem pracodawcą jest spółka.
W sytuacji, w której umowa o pracę wygasła, w związku ze śmiercią pracodawcy, pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. Powyższe roszczenie przysługuje pracownikowi w stosunku do spadkobierców zmarłego pracodawcy.