Przepis art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa określa sankcje, jakie grożą osobie wykonującej pracę w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystującej zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Pracownicy, którzy nie dostosują się do przepisów tracą prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Należy jednak podkreślić, że powyższy przepis nie ma zastosowania do ubezpieczonego, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy uzyskał zaświadczenie właściwego lekarza o odzyskaniu zdolności do pracy i podjął pracę zarobkową, o czym zawiadomiono ZUS.
Wykorzystywanie L4 w sposób niezgodny z jego celem
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 lutego 2016 roku, III UZP 15/15 zwrócił uwagę na represyjny charakter przepisu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Wynika to z faktu, że ustawa ustanawia sankcję za określone w nim sytuacje związane ze sposobem korzystania przez ubezpieczonego ze zwolnienia lekarskiego. Konstrukcja utraty prawa do zasiłku chorobowego ma postać normy szczególnej, co oznacza, że nie może być interpretowana rozszerzająco. Jak zauważył Sąd Najwyższy, w przepisie wskazano dwie przesłanki utraty prawa do zasiłku chorobowego:
- wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, a więc zdaniem SN w okresie na który ubezpieczony uzyskał zwolnienie (zaświadczenie) lekarskie,
- wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
Przy tym przyjmuje się, że obie te przesłanki są niezależne od siebie i mają samoistny charakter. Oznacza to, że pracownik może stosować się do wymogu zaniechania pracy zarobkowej u pracodawcy lub pracodawców, jednak wykorzystywać zwolnienie lekarskie do innych celów niż powrót do zdrowia. Przykładem może być wyjazd, egzamin, rozmowa kwalifikacyjna itp.
Sankcje za pracę podczas L4
Wykonywanie pracy bez formalnej rezygnacji ze zwolnienia lekarskiego jest sytuacją objętą domniemaniem z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że pracownik, który decyduje się na pracę bez poinformowania o tym ZUS, zostanie nie tylko pozbawiony zasiłku chorobowego za czas po przeprowadzonej kontroli, ale również zostanie zastosowana sankcja za cały wcześniejszy okres zwolnienia lekarskiego. W konsekwencji pracownik nie otrzyma zasiłku chorobowego z ZUS za cały okres L4.
Prawo do zwolnienie lekarskiego
Należy podkreślić, że otrzymanie i wykorzystanie zwolnienia lekarskiego z powodu czasowej niezdolności do pracy jest zasadniczo prawem ubezpieczonego, a nie jego obowiązkiem. W związku z tym nie ma znaczenia, czy pracownik powraca do pracy, ponieważ już wyzdrowiał, czy też mimo choroby wyraża gotowość wykonywania pracy, by nie zmniejszać swoich dochodów. Przyczyną powrotu może być również chęć uniknięcia rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w związku z przedłużającą się niezdolnością do pracy.
Sankcja nie zawsze jest uzasadniona
Jak uznał SN, żaden z podanych wyżej powodów wcześniejszego podjęcia pracy przez ubezpieczonego (rezygnacji ze zwolnienia) nie może uzasadniać zastosowania sankcji z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. W tych sytuacjach mamy bowiem do czynienia z rezygnacją ze zwolnienia, a nie nadużyciem prawa do zasiłku chorobowego. Rezygnacja ze zwolnienia (przez przyjście pracownika do pracy), albo skrócenie zwolnienia przez lekarza, nie jest nadużyciem prawa do zasiłku chorobowego.